نشست پژوهش و سینما در مهر-۲؛
حق نداریم این سرزمین را بازنده کنیم
به گزارش وبلاگ آفتاب، منوچهر شاهسواری ضمن عرضه تحلیلی از وضعیت حاکم بر این روزهای سینمای ایران تاکید دارد که راه عبور از این وضعیت کوشش برای تبیین نظریه هایی در جهت رهاسازی است.
خبرگزاری مهر- گروه هنر- زهرا منصوری: بخش دوم نشست بررسی نسبت جریان تولید و اکران در سینمای ایران با مقوله پژوهش به بهانه برگزاری پنجمین دوره «جایزه پژوهش سال سینمای ایران»، شاید مختصرتر از بخش نخست باشد اما موضوع هایی کلیدی و مهم در رابطه با این روزهای سینمای ایران در آن مطرح گردیده است.
در بخش نخست این نشست که با حضور منوچهر شاهسواری تهیه کننده سینما و مدیرعامل سابق خانه سینما و محسن بهلولی از داوران پنجمین دوره اهدای جایزه سال پژوهش سینمای ایران، در خبرگزاری مهر برگزار شد، به نسبت پژوهش با سینمای ایران مهم تر از آن انتظاراتی که می توانیم از «جایزه پژوهش سال سینمای ایران» داشته باشیم، پرداختیم.
در بخش دوم اما تلاش داشتیم تا ناظر بر مباحث مطرح شده در قسمت ابتدایی، به راهکاری پژوهش محور و مبتنی بر ضرورت شکل گیری یک نظریه راهبری، برای برون رفت سینمای ایران از بحرانی که این روزها به واسطه شرایط ملتهب اجتماعی و مهم تر از آن قهر مخاطبان با سالن های سینما گرفتار آن شده است، برسیم.
آنچه در ادامه می خوانید، بخش دوم و پایانی گفتگوی صریح خبرگزاری مهر با منوچهر شاهسواری و محسن بهلولی در رابطه با این روزهای سینمای ایران است.
* امروز سینمای ایران در شرایطی بحرانی به سر می برد و هم سینماگران و هم مدیران در یک بلاتکلیفی و نگرانی نسبت به آینده هستند. ناظر به مباحثی که تا اینجا عنوان شد، آیا نظریه ای وجود دارد که بتواند سینمای ایران را از این شرایط بحرانی رها کند؟ این نظریه را باید از چه کسی مطالبه کنیم؟
منوچهر شاهسواری: پاسخ این سوال کمی طولانی است و معتقدم وقتی مقرر است در رابطه با اش صحبت نماییم، نمی توانیم بخشی را بگوییم و بخش دیگری را نه؛ این بدترین حالت امکان دارد. اول این که همان گونه که اشاره کردم بدون داشتن یک صنعت تصویر و فیلم قدرتمند در کشور، ما در جهان جدید حاشیه نشین خواهیم بود. اگر این صنعت را داشته باشیم، می توانیم در متن جهان باشیم. مصادیق این گزاره را میتوان در کشورهای دیگر و حتی در بین موفقیت های جهانی سینمای خودمان پیدا کنید. درست است که برخی خرده می گیرند که مگر فیلمهای شما در جهان اکران می شود و فروش دارد، اما مگر همه سینما، فروش و گیشه است؟ مگر تغییر سبک های زندگی که با سینما رقم خورده، همه از طریق فروش بوده است؟
شاهسواری: درست است که برخی خرده می گیرند که مگر فیلمهای شما در جهان اکران می شود و فروش دارد، اما مگر همه سینما، فروش و گیشه است؟ مگر تغییر سبک های زندگی که با سینما رقم خورده، همه از طریق فروش بوده است؟
قطعاً سرگرمی جزو ذات سینماست و هیچ کس نمی تواند آنرا از سینما بگیرد. اساساً تفکیک مخاطبان سینما را غلط می دانم. همان گونه که من امروز می توانم به یک فیلم کمدی علاقه داشته باشم، روز دیگر می توانم مشتاق یک فیلم تاریخی و یا درام شوم. این گونه نیست که بتوانیم مخاطبان این فیلمها را از هم تفکیک نماییم. نخستین خطر اینست که بگوییم ما می خواهیم «فیلم های مختلف» برای «تماشاگران مختلف» بسازیم. ما «فیلم های مختلف» برای «تماشاگران سینما» می سازیم. مخاطبان قابل تفکیک نیستند. جامعه قابل تفکیک نیست. هر کس که در این مقطع جامعه را تفکیک کند، هم در حق سینما ظلم کرده است و هم در حق جامعه. چرا باید جامعه را تفکیک کنیم؟
* در عمل اما این کار را کرده و می کنیم!
شاهسواری: بله کرده ایم. دقیقا همین اتفاق افتاده است. چون که همان گونه که اشاره کردم، همچنان ذهن ما در دوران قرنطینه سیر می کند. فکر می نماییم هنوز امکان قرنطینه وجود دارد و می توانیم با دیوارکشی، جلوی ورود برخی چیزها را بگیریم. حقیقت جامعه ولی این طور نیست. اساساً از مقطعی به بعد در تاریخ، امکان این اتفاق وجود نداشته است. ما باید خودمان را با این شرایط جدید وفق بدهیم. باید در این جهان جدید، جای پای خودمان را محکم نماییم. این امکان پذیر نیست، مگر با وضع نظریه های جدید. این نظریه هم باید در حوزه تمدنی و فرهنگی وضع شود؛ باید به این پرسش پاسخ دهیم که آیا ما با یک جامعه با فرهنگ معین و بسته، متعلق به یک یا دو نفر مواجهیم، یا فرهنگ را پیش نیاز تاریخ و فرهنگی رفتار خود می دانیم.
من فکر می کنم آینده این سینما در گرو پژوهش هایی با رویکرد «چگونگی رها شدن از قید و بندهای ناشی از زمان و مکان» است. سینما را باید به سمتی سوق دهیم تا بتواند بر اساس «مسئولیت پذیری خود» عمل کند. ما امروز در سینما هیچ احساس مسئولیتی نسبت به کارهای خود نداریم. نه از نظر اقتصادی، نه از نظر اجتماعی و نه از هیچ منظر دیگری. با خودمان می گوییم ما که پروانه ساخت گرفته ایم، پروانه نمایش هم می گیریم و مسئولیتش با آن هایی است که مجوز داده و می دهند.
ما نیازمند نظریه ای برای «رهاسازی» هستیم و نگاه مان به رهاسازی هم نباید از جنس «ولنگاری» باشد. این رهاشدگی با نگاهی شاعرانه می شود رهایی از قید و بندهایی که متعلق به این زمان و مکان است. اجازه بدهیم سینما، روی پای خود کمی راه برود و حتی زمین بخورد. اجازه دهیم پرت شود توی آب، تا خودش شناگری را بیاموزد.
اجازه دهید مثالی بزنم. من سال ها عضو شورای صدور پروانه ساخت بودم و فکر می کنم یکی از قدیمی ترین سینماگران در این عرصه محسوب می شوم اما صراحتاً می گویم، دوران صدور پروانه ساخت برای یک فیلم، بعنوان «مجوز» سر آمده، این یکی از قیود زمان و مکان است که گرفتار آن هستیم. فیلم از جنس «دیدن» است و اساساً یک امر «خواندنی» نیست. با خواندن یک فیلمنامه، شما می توانید تشخیص بدهید که خروجی آنچه فیلمی می شود. حتی خوب و بدش را هم نمی توان تشخیص داد. نمونه های خیلی از متن های معمولی در چند ورق داشته ایم که تبدیل به شاهکار شده اند و برعکس!
شاهسواری: من سال ها عضو شورای صدور پروانه ساخت بودم و فکر می کنم یکی از قدیمی ترین سینماگران در این عرصه محسوب می شوم اما صراحتاً می گویم، دوران صدور پروانه ساخت برای یک فیلم، بعنوان «مجوز» سر آمده است. این یکی از قیود زمان و مکان است که گرفتار آن هستیم در شرایط «رهاسازی» هیچ چیز واجد «ارزش» نیست، مگر آنکه قابل دیدن باشد. پیشاپیش هیچ ارزشی وجود ندارد. ما اما همچنان داریم به همان شیوه های سابق عمل می نماییم. هم دولت کار اضافه می کند و هم صنف کار اضافه می کند. همه داریم کار اضافه می نماییم، آن هم برای چیزی که دوره و زمانه اش تمام شده است! اینجا دیگر یک مدرسه نیست، تبدیل به یک دانشگاه شده است. باید به قواعد و ضوابط آن تن بدهید.
* البته این مدل حذف پروانه ساخت، منتقدانی هم دارد که می گویند در همین شرایط فعلی، مدیران پای پروانه ساختی که صادر کرده اند هم نمی ایستند، چه برسد که آن پروانه هم وجود نداشته باشد و دیگر هیچ تضمینی برای سرنوشت سرمایه گذاری ها وجود نخواهد داشت!
شاهسواری: ما در معرض یک جهان تمدنی جدید قرار داریم و در آینده شاید حتی مرزها هم دیگر معنا و کارکرد امروز را نداشته باشند. ما باید خودمان را با شرایط جدید وفق دهیم. در این شرایط، جهان ادبیات، جهان سینما و جهان هنر، ثابت است. همین هم اکنون آقای دکتر می تواند تأیید کند که ۳۶ وضعیت نمایشی پس از هزاران سال، هنوز ۳۷ وضعیت نشده است. آنچه تفاوت می کند، فرم است. حالا عده ای می خواهند در مقابل تغییر فرم ها مقاومت کنند. بازنده کسی است که بخواهد در مقابل تغییر فرم ها مقاومت کند. ای کاش اگر ما در مقابل تغییر فرم ها مقاومت می کردیم، بازنده فقط همین چند نفری بودیم که دور این میز نشسته ایم، متأسفانه در این موقعیت ها، یک سرزمین، بازنده می شود.
ما حق نداریم شرایط بازنده بودن این سرزمین را فراهم نماییم. هر کس به سبب نادانی، قساوت و هر صفت دیگری، این سرزمین را در موقعیت «بازنده» قرار دهد، باید جلویش ایستاد. سینمای ایران در این سال ها، نه تنها به این سرزمین آسیب نزده که همواره به این سرزمین، در بسیاری از مقاطع، آبرو و حیثیت هم داده؛ این برای سینمای ایران یک ارزش است. این که گاهی ما خودمان را محور عالم می دانیم، دوره اش گذشته است.
در دوره ای در سینمای آمریکا، یک نظام استودیوی تولید از بالا به پایین وجود داشت. رئیس استودیو تصمیمی می گرفت و همه در استخدام او بودند تا تصمیمش اجرایی شود. سینمای آمریکا خودش از مرحله ای به بعد فهمید که این استبداد عمودی، دیگر نمی تواند به حیاتش ادامه دهد، آن هم در مقطعی که تحولات سیاسی و اجتماعی بسیاری در آمریکا در جریان بود و تقاضاهای بسیاری شکل گرفته بود. یک مرتبه دیگر بروید و با این نگاه، فیلم «بانی و کلاید» را تماشا کنید. «بانی و کلاید» آغازگر این جریان تحول در هالیوود است. «ایزی رایدر» یکی دیگر از این آثار است. «بانی و کلاید» تمام نظام روایت گری در سینمای کلاسیک آمریکا را شکاند. هیچ علت و معلولی در نظام فیلمنامه آن وجود ندارد.
این تغییر فرم، به معنای برهم زدن کارکرد درام نیست، بلکه گشایش های تازه در سرزمین درام است. آنقدر این سرزمین وسعت و عمق دارد که فقط کافیست در آن غوطه ور شوید و می توانید با فرم های متنوعی از آن خارج شوید. در مقطعی نظام تصمیم گیری عمودی در هالیوود تبدیل به نظام افقی شد که در این نظام دیگر هنرمندان و فیلمسازان بودند که حرف اول و آخر را می زدند. البته آنها هم کارخانه را نابود نکردند، خط تولید کماکان برقرار بود، محصول را تغییر دادند.
* این مدلی است که معتقدید سینمای ایران هم باید به سمت آن حرکت کند؟
شاهسواری: بالاخره این اتفاقات در سینمای آمریکا رخ داده و به نتایجی هم رسیده است. در همه جای دنیا نسبت به تغییر و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، نیازسنجی مخاطب به صورت مستمر باید صورت بگیرد. یکی از چیزهایی که اساساً در کشور ما وجود ندارد هم همین «نیازسنجی» است. ما بعنوان تولیدکننده فیلم اساساً نمی دانیم چه جنس فیلمی باید تولید نماییم تا مردم به آن نیاز داشته باشند.
اگر سوالی در رابطه با نسبت سینماگران با جامعه داریم، جوابش در همین است که بدانیم جامعه به چه محصولی نیاز دارد. اصلاً با نگاه کاملاً اقتصادی هم اگر نگاه نماییم، باید بدانیم برای این بازار، چه محصولی باید آماده نماییم. اما ما نمی دانیم و این حاصل همان فقدانی است که به آن اشاره کردیم. برای حل و فصل مسائل مان، هیچ چاره ای غیر از راهکاری فرهنگی پیش روی خود نداریم و در رویکرد فرهنگی امروز، تمدن «بنیان تصویر» حرف اول را می زند.
بهلولی: تاکید کنم که نظریه ها هیچ وقت «آسیب زدایی» نمی کنند، بلکه کار نظریه «آسیب شناسی» است. اتفاقاً همواره زمانی که خواسته ایم نظریه ها «آسیب زدایی» کنند، درگیر صدمه های بیشتری شده ایم. در این مقاطع است که نظریه ها را تقلیل می دهیم به یک سری باید و نباید
اجازه دهید نکته ای را صریح بگویم؛ تقابل «فرهنگ رسمی» و «فرهنگ غیررسمی» در همه اجزا دارد به ما آسیب می زند اما بزرگ ترین ضرباتش متوجه سینماست. تقابل فرهنگ رسمی و غیررسمی، بسیار جدی است و باید برای آن چاره ای پیدا نماییم. کاهش فاصله فرهنگ رسمی و غیررسمی هم جز از مسیر پژوهش و پیدا کردن یک نظریه، هیچ چاره ای دیگری ندارد.
* اما نگفتید که این نظریه را باید از چه کسی مطالبه کنیم؟
شاهسواری: (چند لحظه سکوت می کند) زمانی در فضای مفاهمه به دنبال نظریه هستیم، زمانی در فضای مه آلود می خواهیم نظریه پیدا نماییم اما زمانی هم در فضایی دودآلود احتیاج به نظریه داریم! من وضعیت مفاهمه و حتی شرایط مه آلود را می فهمم، اما وضعیت دودآلود را متوجه نمی شوم. در فضای دودآلود نمی دانم چه باید کرد.
* و امروز در شرایط دودآلود هستیم؟
شاهسواری: بالاخره آنچه که باید اتفاق می افتد. ما مدت هاست شاهد طوفان تغییرات در کشور هستیم. وقتی طوفان تغییرات شروع می شود، برخی می توانند پیشبینی هایی هم داشته باشند. اجازه دهید یک مثال بزنم. ما در گذشته دارالحکومه ای به نام تهران داشتیم که نظام معماری امروز ما، این دارالحکومه را نابود کرده است، فکر کنید با سینما چه کرده ایم! پدران ما در زمان راه اندازی دارالحکومه فهمیده بودند که در اطراف تهران گسل های زلزله وجود دارد و بنا بر این دارالحکومه را در منطقه ای بنا کرده اند که هیچ گسلی از آن عبور نمی نماید. آنها می دانستند نباید روی «گسل» نشست. در حاشیه گسل شاید بتوان هر کاری کرد، اما روی آن زندگی نمی توان کرد.
حالا ببینید ما چه بر سر دارالحکومه آورده ایم! وزارت خانه های ما امروز در کدام مناطق است؟ ما امروز حتی گرفتار فقدان دارالحکومه هستیم! ما در این سال ها روی گسل ها زندگی ساخته ایم و مدعی هم هستیم! امروز همین گسل ها فعال شده است؛ چه باید کرد؟ بدانیم ملت ایران، برخلاف آنچه برخی در رابطه با شان می گویند، قدرت عظیمی برای مواجهه با مصائب دارد. ما در سرزمین خشکی زندگی می نماییم که صدها هزار کیلومتر در آن قنات حفر کرده ایم. ما ملت بی قیدی نبوده و نیستیم. نسل جدید سینماگران ایرانی هم به نظرم دارند، گام به گام و به مرور زمان، به درک عمیقی از نسبت خود با جامعه دست پیدا می کند. این نسل زبان گفتگو با مخاطب خویش را پیدا می کند، مخاطبی که من نوعی دیگر زبان گفتگو با او را ندارم.
* جناب بهلولی بعنوان جمع بندی شما بگویید که نظرتان در رابطه با نظریه ای که بتواند سینمای ایران را از بحران فعلی رها کند چیست؟
بهلولی: نه فقط در سینما که در همه حوزه های دیگر هم معمولا بار تمام مشکلات و نقصان ها را به دوش پژوهش می اندازند! در واقع پژوهش را کوتاه مدت می بینم. ما اگر نیت های بلندمدت داریم باید سراغ پژوهش برویم. ما نباید پژوهش را با سیاستگذاری و تعیین خط مشی، اشتباه بگیریم. نمی توانیم بگوییم برای عبور از مقطع بحرانی فعلی، چه پژوهشی جوابگوست. کار پژوهش این نیست. در رابطه با سوال شما هم باید تاکید کنم که نظریه ها هیچ وقت «آسیب زدایی» نمی کنند، بلکه کار نظریه «آسیب شناسی» است.
اتفاقاً همواره زمانی که خواسته ایم نظریه ها «آسیب زدایی» کنند، درگیر صدمه های بیشتری شده ایم. در این مقاطع است که نظریه ها را تقلیل می دهیم به یک سری باید و نباید. به نظرم هر چقدر به سمت آن «رهاسازی» که به خوبی آقای شاهسواری به آن اشاره کردند حرکت نماییم، شرایط بهبود پیدا خواهد نمود. به تعبیر دیگر باید اجازه دهیم همه چیز به صورت طبیعی در چارچوب عرضه و تقاضا پیش برود.
اگر سینمای ایران گرفتار بحران مخاطب می شود، خودش باید مسیر خودش را اصلاح کند، نه این که منتظر سیاستگذاری های بالادستی باشد. این اتفاق هم باید در چارچوب تقاضاهای طبیعی اتفاق بیفتد. پژوهش از این منظر از کارکرد تزئینی خود و محدود به درج در چند آئین نامه و دستورالعمل خارج می شود و سهمی در بدنه جریان اصلی تولید در سینما برای خود پیدا می کند.
itemprop="bestRating">5
330
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب