روایت مهر از نواهای عاشورایی-۲۳؛
طبقه بندی موسیقی شیعیان از تعزیه تا توسل
به گزارش وبلاگ آفتاب، پروژه موسیقی مذهبی شیعیان ایران با گردآوری و مدیریت جهانگیر نصری اشرفی همچون مجموعه های معتبر در حوزه شناخت موسیقی های در رابطه با آیین های عزاداری محرم و صفر است.
خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی: عرصه تولید آثار موسیقایی در رابطه با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش ترین عرصه های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سالهای متمادی دوشادوش سایر فعالیتهای فرهنگی هنری در رابطه با این مورد مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.
تولیدات این حوزه با اینکه همواره در معرض افترا های فراوان همچون «سفارشی بودن» قرار داشته اند اما به سبب حس و حال موجود در آنها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر خیلی از مخاطبان بالقوه است، در اکثر موارد فعالیت در این زمینه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.
همزمان با ایام عزاداری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا بار دیگر با نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف در رابطه با قیام عاشورا در کشورمان در چارچوب های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم.
در این چارچوب آن چه مورد توجه قرار گرفته و می گیرد، صرفا مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سالهای دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده اند. آثاری که طبیعتاً بعضی از آنها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل بستگان اباعبدالله (ع) است.
در بیست و سومین قسمت از سلسله گزارش های «روایت مهر از نواهای عاشورایی» که همچون دوره های گذشته طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می گیرد، به سراغ پروژه «موسیقی مذهبی شیعیان ایران» به همت و پژوهشی جهانگیر نصری اشرفی از پژوهشگران صاحب نام موسیقی نواحی ایران رفتیم که به سال ۱۳۸۸ در چارچوب یک مجموعه مهم و پرارزش حوزه موسیقی آئینی توسط نشر ماهور پیش روی مخاطبان قرار گرفت.
اثری پژوهشی که فارغ از گنجینه های صوتی ارزشمندی که توسط گروه پژوهش و گردآوری اثر صورت گرفته بود، تبدیل به یکی از پروژه های مرجع کنکاش در موسیقی آئینی و مذهبی در ایران بخصوص ایام عزاداری حضرت سیدالشهدا شده و می تواند منبع قابل اتکایی برای رجوع تاریخی به آن چه در ایران از جانب هنرمندان در چارچوب آثار موسیقایی مذهبی ساخته شده، به حساب آید. وی در مجموعه «موسیقی مذهبی شیعیان ایران» کوشیده ضمن عرضه بعضی از نمونه ها به معرفی اجمالی و مختصری از این گونه های موسیقایی و الهام از پژوهش های دیگر کارشناسان این حوزه بپردازد.
نصری اشرفی در مقدمه این اثر پژوهشی نوشته است: مجموعه حاضر مشتمل بر بخشی از تحقیقات نگارنده است که طی سالهای ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۸ پذیرفته است. موارد انتخاب شده شاخص ترین نمونه های صوتی و الحان موسیقی مذهبی شیعیان ایران است که با توضیحاتی موجز پیرامون مفاهیم هریک از لحن ها و نمونه ها عرضه شده اند.
یادآوری این نکته ضروریست که در پژوهش و ضبط های میدانی و استودیوی این مجموعه تلاش و تمرکز بسیاری خرج داده ام تا نمونه های صوتی در هر قسمت با جریان سیال سنت های شناخته شده رپرتوار موسیقی مذهبی منطبق بوده و دو اصل نسبی اصالت و قدمت مورد توجه و دقت قرار گیرد. با این وجود باید اذعان کرد که مجریان حال حاضر موسیقی مذهبی ایران به صورت خودآگاه و یا ناخودآگاه تغییراتی در بعضی الحان و متن های مربوطه اعمال می کنند.
پاره ای از تغییرات فوق بر بستر سنت های شناخته شده خلاقیت های فردی و ذوقی هنرمندان شکل یافته و در چنین چارچوبی قابل ارزیابی است. اما قسمتی دیگر از تغییرات یاد شده، بی آنکه بخواهم قضاوت خاصی نسبت به آن داشته باشم. محصول جریانات موسیقی به اصطلاح جدید است.
با این حال به گمان نگارنده هم اکنون این مجموعه می تواند یکی از اصیل ترین اسناد صوتیِ موسیقی مذهبی معاصر شیعیان ایران قلمداد شود. پدیده ای که با شتابی روزافزون در معرض تغییر و در نتیجه دستخوش دگرگونی ساختاری است.
مداخلی که در این پروژه در تعریف موجز بعضی از الحان، راویان و یا مناسبت ها و مراسم موسیقی شیعی آمده است خود مبین میزان دگرگونی، تغییر و یا استحاله این بخش از موسیقی ایران طی چند دهه گذشته است. خیلی از نغمات و مناسبت ها به صورت کل منسوخ گردیده و برخی از آنها هم به صورت اجتناب ناپذیری در معرض فراموشی و یا تغییر قرار دارند.
نصری اشرفی در مجموعه آلبوم های «موسیقی مذهبی شیعیان» که بخش اعظمی از آن به نواها و آواهای در رابطه با ایام عزاداری حضرت سیدالشهدا مربوط است، قبل از پرداختن به گونه های مختلف موسیقایی و نمایشی تعزیه در شهر های مختلف کشور و این آواهای مذهبی کوشیده تا در ابتدا به عرضه دیدگاه های خود در رابطه با مفاهیمی چون «موسیقی دینی» و «موسیقی مذهبی» بپردازد.
وی در تعریف موسیقی دینی نوشته است: اصطلاح موسیقی دینی را باید مشخصاً به آن دسته از الحان و آوازهایی اطلاق کرد که از ماهیت دینی برخوردار بوده و در واقع بازخوانی و گوشزد کردن راهکارهای شرعی و یادآوری مستمر اصول و مبانی دین به پیروان و مؤمنان است. ادبیات و متن موسیقی دینی مستقیماً از کتاب های مشهور به کتاب های آسمانی و الهی دریافت می شود. تلاوت قرآن در اسلام در رده بندی موسیقی دینی قرار دارد. در این بین بعضی از انواع آوازهایی که ماهیت متون و ادبیات آنها به صورت آشکار مأخوذ از کتب دینی بود و یا در رابطه با مراسم، مناسک و عبادات شرعی پذیرفته شده بین پیروان همه مذاهب و فرق یک دین است هم در طیف موسیقی دینی قرار می گیرد. این گونه الحان در قیاس با موسیقی مذهبی از شمار و تنوع محدودتری برخوردار می باشند.
نصری اشرفی در رابطه با «موسیقی مذهبی» هم چنین می گوید: «موسیقی مذهبی به طیف گسترده و متنوعی از الحان و آوازها اطلاق می شود که از موقعیت و هویت تثبیت یافته و تعریف شده ای در بین مؤمنان هریک از مذاهب و فرق و نحل برخوردارست. این گروه از الحان غالباً در خدمت تهییج، حس انگیزی، تشویق و یادآوری بعضی از اصول دینی مذهبی و یا بازگفت روایات و ذکر سرگذشت پیامبران، امامان، اولیا و بزرگان مذهبی قرار داشته و با بازتاب آنی از شوق و وجد حال مؤمنان است.
بر این اساس موسیقی مذهبی از نظر مضمونی حوزه وسیعی از راهکارهای شرعی و فقهی، مدح و ستایش پروردگار، باز گفت روایات و یا وقایع و رویدادهای مذهبی و هم موضوعات حکمی پندآموز در ارتباط با یک مذهب را در بر دارد. الحان مذکور، در اثر کثرت استفاده و کاربرد مستمر، یادآور خاطره ای مشخص از رویدادها، مناسک و یا مناسبت های مذهبی ویژه است. در عین حال مجریان موسیقی مذهبی در طول تاریخ به فراخور ذوق و دانش موسیقایی خود جهت انطباق الحان وام گرفته ملی و قومی و همسو سازی آنها با احساسات مؤمنان تغییراتی بوجود آورده اند. تغییرات یاد شده که به مرور زمان و با احتیاط لازم پدید آمده، غالباً بر مبنای و مبتنی بر سنت های معتبر موسیقایی یک قوم یا یک ملت است. اما در هر صورت این روند در دراز مدت باعث پیدایش الحانی شده که رفته رفته خویش را از منبع قدیمی و هم جایگاه اصلی و معمول کاربرد خویش منفک و متمایز ساخته و در نتیجه، گروه نغمات و الحان موسیقی مذهبی را با خصوصیت های خاص لحنی و البته مضامین سراسر مذهبی پدید آوردند. موسیقی مذهبی در ایران از نظر ساختار و فرم نغمگی، به صورت کلی برگرفته و یا ملهم از انواع موسیقی ملی (ردیفی) و یا موسیقی بومی و قومی (فولکلور) است.
نصری اشرفی: این مجموعه می تواند یکی از اصیل ترین اسناد صوتیِ موسیقی مذهبی معاصر شیعیان ایران قلمداد شود. پدیده ای که با شتابی روزافزون در معرض تغییر و در نتیجه دستخوش دگرگونی ساختاری است موسیقی دینی – مذهبی ایران، مانند انواع موسیقی مذهبی دیگر ملل، بنابر کارکردها و ظرفیتهای متعدد خود، با شکل های مختلفی قابل دسته بندی است. این دسته بندی ها می تواند بر مبنای ساختار فنی الحان، شخصیت موسیقایی یا تعلقات ملی – بومی، ایلی – طایفه ای، تنوع مضامین و درون مایه مفهومی آن، خصوصیت های آئینی – مناسبتی و مراسمی، موقعیت ها و مناسبت های مکانی و زمانی اجرا (تقویمی)، دیدگاه های فرقه ای و یا با ترکیبی از این خصوصیت ها صورت گیرد
در تقسیم بندی تفکیک موسیقی دینی – مذهبی رایج در ایران، بدون شک بزرگ ترین و مهم ترین کارگان، چه از نظر کمی و تعدد الحان و چه به لحاظ کیفیت موسیقایی، تنوع ملودیک، گوناگونی سازها و ادوات و هم گستره آئینی و مناسبتی، به موسیقی اسلامی (اعم از شیعه و اهل سنت و فرقه های منتسب به آنها) مربوط است.
با این حال بررسی موسیقی دینی – مذهبی علاوه بر موسیقی اسلامی، در ابعاد محدودتر از راه موسیقی زرتشتیان ایران، انواع موسیقی های در ارتباط با الحان دینی – مذهبی مسیحیان ایران (اعم از کلیساهای ارامنه تهران با آسوری های غرب ایران) موسیقی مربوط کنیسه های کلیمیان ایران و هم موسیقی دینی دیگر ادیان الهی قابل ردیابی است.»
نصری اشرفی ادامه می دهد: «باید متذکر شد، انواع موسیقی ادیان غیراسلامی در ایران به تعداد معدودی از ملودی ها و الحان ساده و یکنواخت محدود است که عموماً به قرائت متون دینی، همچون اوستا، انجیل، تورات و گنز مربوط می شود.
طبیعی است در تحقیقات ما برخی دیگر از آئین ها و مراسم و مناسک ادیان مذکور همچون دعاهای مراسم عشای ربانی مسیحیان، جشن های دینی زرتشتیان، دعاها و آوازها و مراسم جشن ازدواج و تدفین و تولد مندائیان و یا دعاها و ذکرهای مراسم اموات در کنیسه های کلیمیان، بخصوص منظومه های «آشوقی» و گوسن های ارمنی، در ارتباط با مصائب حضرت مسیح و سرگذشت حواریون این پیامبر بزرگوار از نظر دور نمانده است. با این وجود در مجموعه موسیقی دینی – مذهبی ایران، موسیقی دینی و مذهبی اقلیت های دینی در مقایسه با همتای اسلامی، خود به خاطر محدودیت نغمات و ملودی ها، ناچیز است.
جهانگیر نصر اشرفی همراه با عرضه این توضیحات است که به عرضه توضیحاتی پیرامون «طبقه بندی موسیقی شیعیان ایران» می پردازد و ابتدا به معرفی کلیدواژه های در رابطه با آوازهای برگرفته از موسیقی ردیف با «متر آزاد» می پردازد و توضیح می دهد: آوازهای تعزیه، انواع مداحی ها، دعاها و ندبه ها و آوازهای مناسبتی که مبتنی بر موسیقی ردیفی هستند. در این زمینه «مصرع خوانی ها»، «رجزخوانی ها»، «رجزهای موافق»، «رجزهای مخالف (اشتلم)»، «اذان های تعزیه»، «چاوشی خوانی»، «پامنبری»، «سحرخوانی»، «مناجات خوانی»، «دعاهای ندبه و استغاثه»، «بخشی از دعای توسل»، «آوازهای روضه»، «چاوشی»، «اذان»، «تلاوت قرآن»، «دعاهای مبارک رمضان»، «موسیقی زورخانه»، «صبح خوانی عاشورا»، «شطحیات»، «مداحی»، «مناقب خوانی»، «بازار خوانی»، «پامنبری» از مهم ترین ها هستند.
بر اساس آن چه این پژوهشگر عنوان کرده خوانش ها و اجراهای در «نوحه»، «مرثیه»، «پیش خوانی»، «جوشی خوانی (شور حسینی و شورگیری)»، «آوازهای زورخانه ای»، «پامنبری (با متر مشخص)» در ردیف آوازهای برگرفته از موسیقی ردیف «با متر معین» هستند. در قسمت «آوازهای موسیقی نواحی با متر آزاد»، گونه هایی چون «بیت»، «امیری»، «شرف شاهی»، «حاجیونی»، «محزونی»، «حقانی»، «بیت عزا»، «مناجات نامه»، «روحانی نامه»، «مولودی نامه»، «کرنا نوازی»، «شهادتن خوانی»، «چاوشی» جزو شاخص ترین ها هستند. این در صورتی است گونه هایی چون «بزله»، «کرب زنی»، «سنج و دمام»، «واسونک» هم در حوزه «آوازهای برگرفته از موسیقی نواحی با متر معین» مورد توجه قرار گرفته اند. در حوزه «آوازهای برگرفته از موسیقی نواحی با متر فراخ» عباراتی چون «کافر مسلمان»، «بندبربر»، «شهر عجایب»، «ضامن آهو»، «بابا روشن»، «لام الف الله»، «چاربند عاشق»، «صیاد» و «امام رضا» از برجسته ترین ها هستند.
جهانگیر نصر اشرفی همراه از پس این مقدمه موسیقایی است که در چهار بسته موسیقایی و پژوهشی «تعزیه ملی»، «تعزیه بومی»، «مدح و منقبت» و «نوحه و پیش خوانی» جزئیات کامل تری از آن چه در پژوهش خود عنوان کرده، می پردازد.
itemprop="bestRating">5
251
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب