آنچه در نقد سینما گذشت؛
چرا سینمای ایران امید ندارد؟
نوزدهمین قسمت از فصل جدید برنامه نقد سینما علاوه بر صدمه شناسی تصویر امید در سینمای ایران و بررسی كارنامه سیدرضا میركریمی از منظر نقش امید، تحولات سینمای ایران در دهه ۹۰ را بررسی كرد.
به گزارش وبلاگ آفتاب به نقل از روابط عمومی برنامه تلویزیونی «نقد سینما»، نوزدهمین قسمت از فصل جدید برنامه «نقد سینما» جمعه شب ۲۳ آبان روی آنتن شبکه پنج رفت. در این قسمت از برنامه علاوه بر صدمه شناسی تصویر «امید» در سینمای ایران و بررسی کارنامه سیدرضا میرکریمی از منظر نقش امید، تحولات سینمای ایران در دهه ۹۰ از منظر ورود چهره های تازه نفس به عرصه کارگردانی مورد بررسی قرار گرفت. در بخش اول برنامه امیررضا مافی، میزبان محمدصادق باطنی کارشناس و آرش خوشخو منتقد سینما بود تا درباره تصویر «امید» در سینمای ایران به گفتگو بنشینند. در ابتدای این بحث محمدصادق باطنی در تعریف «سینمای امید» اظهار داشت: پیش از سینمای امید، درباره کلمه «امید» باید به نکاتی اشاره نماییم. امروز در شرایطی هستیم که می توان گفت یکی از گمشده های مردم ما، همین کلیدواژه «امید» است. ما یا می توانیم بعنوان سینماگر، آینه ای در مقابل مردم بگیریم و وصف این شرایط را پیش روی شان بگذاریم و بگوییم وضعیت چندان امیدوارکننده نیست. یا می توانیم افقی را مقابل روی شان باز نماییم و فضای تازه ای پیش روی شان بگذاریم. از این منظر فکرمی کنم «امید» یکی از لازمه های امروز جامعه ما است. امروز در شرایطی هستیم که می توان گفت یکی از گمشده های مردم ما، همین کلیدواژه «امید» است. ما یا می توانیم بعنوان سینماگر، آینه ای در مقابل مردم بگیریم و وصف این شرایط را پیش روی شان بگذاریم و بگوییم وضعیت چندان امیدوارکننده نیست آرش خوشخو هم در این حوزه ضمن اشاره به مباحث طرح شده در چند قسمت اخیر «نقد سینما» تاکید کرد: پیش از این هم اشاره کردیم که «واقع گرایی اجتماعی» مثل یک پیچک دور سینمای ما پیچیده و نفس آنرا گرفته، واقع گرایی فی نفسه خوب است و می تواند یکی از بخش های سینمای ما باشد اما اینکه تمام سینمای ما را در اختیار خود گرفته، به آن صدمه زده است. وی ضمن اشاره به ارتباط خیال، رویا و امید در سینما تاکید کرد: وقتی صحبت از رویاسازی در سینما می نماییم، الزاماً معنای آن فانتزی و خیال نیست. سینمایی که بتواند دورنمایی بهتر و یا جهانی یک مقدار بهتر از امروز پیش روی ما ترسیم کند و خودش را محدود به حقیقت موجود نکند، سینمای امید است. در ادامه مافی به ارتباط مفهوم «امید» و مفهوم «انتظار» اشاره نمود و اظهار داشت: یکی از مسائلی امید را از ادبیات، فرهنگ و سینما می گیرد، ما در مورد وضع آتی که مقرر است منتظر آن باشیم، جاهلیم. وضع آتی ما وضعی مجهول است که اصطلاحاً به این وضعیت بلاتکلیفی اجتماعی می گوییم. وضع کنونی آنچنان فراز و فرود دارد که نمی توانیم برای وضع آتی برنامه ریزی نماییم. نبود این انتظار برای آینده، باعث فقدان امید شده است. باطنی در ادامه بحث ضمن اشاره به طرح استدلال «آینه بودن سینما» از جانب برخی فیلمسازانی که آثارشان فاقد امید است، بیان نمود: اتفاقاً اگر این مثال را هم بپذیریم، جای این سوال هست که آینه چگونه عیب و ایراد من را به من نشان می دهد؟ آینه یک ایراد را به همان اندازه و بدون سروصدا فقط به خود من می گوید، یک ایراد کوچک را تبدیل به یک مبحث لاینحل نمی کند و بدون بزرگ نمایی یا کوچک نمایی و خیلی روان و راحت با من صحبت می کند. وی ادامه داد: اتفاقاً پیامبر اسلام (ص) می فرمایند، مومن آینه مومن است. این توصیف را در مباحث دینی داریم و فیلمساز می تواند چنین کاری را در سینما انجام دهد و مانند یک مومن آینه در مقابل دیگر مومنان بگیرد، اما دیگر قرار نیست با نمایش عیب و ایراد دیگران به دنبال جایزه و تشویق باشد! ادامه این گفتگو به بررسی مصداقی فیلمهای کارنامه سیدرضا میرکریمی از منظر «امید» اختصاص داشت که در این حوزه آرش خوشخو تاکید کرد: در تمام فیلمهای میرکریمی مفهوم «امید» وجود دارد. فیلمها معمولاً آخر بندی متقاعدکننده ای دارد و مخاطب با حال خوب از سینما خارج می شود. در بعضی فیلمها این احساس پررنگ تر است و در بعضی آثار کم رنگ تر. وی افزود: یکی از خصوصیت های دیگر سینمای میرکریمی این است که سینمایی عمیقاً مذهبی است. به این معنا که دنیایی خودکفا، منطقی و منصفانه در آثارش ترسیم می کند و در این دنیا هر کس که در راه درست گام برمی دارد به نتیجه مثبت می رسد و کسی هم که راه را اشتباه می رود، امکان اصلاح و بازگشتش وجود دارد که نمونه شاخص آن «قصر شیرین» است. با شخصیتی مواجه ایم که در ارتباط با همه افراد خانواده و پیرامونش گرفتار معضلات رفتاری و اخلاقی است اما در انتها فیلم تقریباً رستگار می شود. امیررضا مافی هم با اشاره مصداقی به سیر عرفانی به تصویر درآمده در فیلم «خیلی دور خیلی نزدیک» درباره لحظاتی از جنس سکانس پایانی این فیلم در سینمای میرکریمی اظهار داشت: این لحظه ها در انتها فیلمهای میرکریمی، گویی از جنس همان «انتظار» است که به آن اشاره کردم. به تعبیری همواره در انتها فیلمهای میرکریمی، مخاطب منتظر یک اتفاق خوب است. باطنی در ادامه مباحث مافی اظهار داشت: این آخر بندی همان چیزی است که سینمای اجتماعی ما از ترس افترا کلیشه ای شدن، از آن فرار می کند. جالب اینکه مخاطب از این لحظات لذت می برد. آرش خوشخو در ادامه بحث با نگاهی انتقادی نسبت به آثار متأخر میرکریمی اظهار نمود: به نظر می آید آن حس رادیکال و آزادی که میرکریمی در فیلم «زیر نور ماه» داشت که فیلم تکان دهنده ای بود و مخاطب را مدام غافلگیر می کرد، در دهه هشتاد گرفتار فرمول ها شد. فیلم تحسین شده «خیلی دور خیلی نزدیک» هم به نظرم نمونه یک فیلم فرمول بندی شده برمبنای مفاهیمی چون امید و رستگاری است. استفاده از فضای کویر، تابیدن نور، انتخاب تخصص مغز و اعصاب و… همه انگار چیده شده است و بنابراین آن فیلم هیچ گاه من را راضی نکرد. فیلم بیش از اندازه یک اثر معناگرای تصنعی است. امیررضا مافی اما در مخالفت با خوشخو، «خیلی دور، خیلی نزدیک» را بهترین فیلم میرکریمی توصیف کرد. خوشخو در پاسخ اظهار داشت: خیلی ها چنین اعتقادی دارند چون که فیلم از نظر ساختاری فیلم خوبی است اما از نظر محتوایی احساس می کنم همه چیز در آن چیده شده است. باطنی در این بخش اظهار داشت: امثال رضا میرکریمی برای سینمای ایران الگویی قابل تحمل هستند. آیا رضا میرکریمی وضعش از باقی سینماگران ما بهتر بوده؟ آیا در مسیری که تا به امروز پیموده، امکانات ویژه تری در اختیار داشته؟ به نظرم در این راه تجربه زیسته فیلمساز و زاویه نگاه به دنیاست که موثر است. چند درصد فیلمسازان ما به یک جهان بینی و نگاه عمیق به دنیا رسیده اند؟ چند نفرشان معنایی را با خود حمل می کنند که از آنها انتظار «امید» داشته باشیم؟ ایشان در ادامه این سوال را پیش کشید که وقتی صحبت از «سینمای امید» می نماییم، منظورمان امید به چیست؟ و در ادامه اظهار داشت: به نظرم در سینمای میرکریمی، پاسخ های جذابی به این سؤال می توان یافت؛ مثل امید برای رسیدن به یک وضع مطلوب. مافی در ادامه ضمن تفکیک میان «امید فعال» و «امید منفعل» از آرش خوشخو درباره فیلم «به همین سادگی» پرسید که خوشخو در پاسخ بیان نمود: این فیلم، فیلم خاصی در کارنامه میرکریمی است. سینمای میرکریمی جایی میان سینمای مجید مجیدی و رسول صدرعاملی ایستاده، سبک خاصی از سینمای اجتماعی است که حرکتش میان این ۲ قطب را می توانید رصد کنید. از نگاه من هنوز بهترین فیلم میرکریمی «زیر نور ماه» است. کیفیت کارگردانی میرکریمی سوال بعدی مافی بود که خوشخو درباره آن اظهار داشت: فیلم «یه حبه قند» کارگردانی عالی دارد و فیلم «خیلی دور خیلی نزدیک» هم از نظر کارگردانی فیلم قابل قبولی است. از نظر هدایت بازیگر هم حامد بهداد را نزدیک به ۱۰ سالی بود که به خوبی «قصر شیرین» ندیده بودیم. مافی در ادامه بار دیگر به تشابه میان سینمای میرکریمی با مجید مجیدی و ناامید نبودن هر ۲ به رغم پرداختن به معضلات، اشاره نمود که باطنی درباره آن اظهار داشت: مجید مجیدی یک استثناء در سینمای ایران است که ثابت کرده است می توان در فضای بین المللی موفق بود، بدون بدبخت نشان دادن مردم ایران! و یا بدون حرکت به سمت تجربه گرایی افراطی که مطلوب برخی جشنواره های اروپایی است. فیلم هایی می سازد که داستان دارد، قهرمان دارد، مسائل و مشکلات را مطرح می کند، اما در انتها از زندگی و امید می گوید. در این بخش آرش خوشخو هم درباره معرفی فیلم «خورشید» به کارگردانی مجید مجیدی به اسکار بیان نمود: در بین گزینه های موجود از نظر من دو شانس وجود داشت که «درخت گردو» محمدحسین مهدویان و «خورشید» مجیدی بود. انتخاب «خورشید» با عنایت به بازخوردهای مثبتی که در جشنواره ونیز داشت، به نظرم انتخاب خوبی بود. وی ادامه داد: فراموش نکنیم بخشی از شهرت مجیدی هنوز مدیون «بچه های آسمان» است. فیلمی که ایده درخشانی در انتها از نظر بصری دارد، همان سکانس ماهی ها، که آنقدر خارق العاده بود که مخاطب را غافلگیر می کرد. امیررضا مافی هم «خورشید» را بهترین انتخاب برای نمایندگی ایران در اسکار دانست. باطنی هم ضمن اشاره به این «نوجوان» یکی از مولفه های «سینمای امید» است اظهار داشت: اینکه سینمای مجیدی همواره سرشار از امید است، به علت حضور پررنگ نوجوان در آن است. پاسخ تهیه کننده «رستاخیز» به مدیرعامل فارابی بخش بعدی برنامه «نقد سینما» شب گذشته به پاسخ تهیه کننده فیلم «رستاخیز» به اظهارات علیرضا تابش مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی در گفتگوی چندی قبل خود با این برنامه درباره شرایط خریداری مالکیت این فیلم اختصاص داشت. میز خبر؛ معرفی «خورشید» به اسکار در بخش میز خبر، علیرضا مرادی میزبان محمد کلهر بود تا درباره ابعاد مختلف معرفی فیلم سینمایی «خورشید» به کارگردانی مجید مجیدی برای نمایندگی سینمای ایران در اسکار ۲۰۲۱ به گفتگو بنشیند. محمد کلهر درباره امکان تکرار توفیق «بچه های آسمان» برای فیلم «خورشید» اظهار داشت: اساسا از نظر سینمایی فیلم «خورشید» چند درجه پایین تر از «بچه های آسمان» است اما فاکتورها و مولفه هایی دارد که می تواند منجر به توفیق آن شود. ایشان در ادامه داستان جذاب و کارگردانی مجیدی را از مولفه های سینمایی توفیق فیلم توصیف کرد و درباره مولفه های غیرسینمایی فیلم هم به داستان کودکان کار و بهره گیری از کودکان نابازیگر برای نقش های اصلی اشاره نمود. کلهر در ادامه درباره تغییر قوانین آکادمی اسکار و زمان بندی جدید آن تحت تاثیر کرونا، توضیحاتی ارائه نمود. سینمای ایران و فیلم اولی های دهه ۹۰ امیررضا مافی در بخش پرونده ویژه برنامه شب گذشته «نقد سینما» در چارچوب گفتگوی ویدئویی میزبان وحید جلیلی کارشناس سینما بود تا درباره جریان ورود فیلم اولی ها به سینمای ایران در دهه ۹۰ گفتگو کنند. جلیلی در ابتدای صحبت های خود اظهار داشت: در دهه ۹۰ هم کمیت ورود نیروهای جوان به سینما افزایش داشته و هم کیفیت و سطح فنی کار فیلمسازان جوان به نسبت دهه های گذشته ارتقا پیدا کرده است. ما در دهه ۶۰ سینمایی را تحویل گرفته بودیم که سینمایی سخیف و ضعیف و نحیف به یادگار مانده از دوران شاهنشاهی بود و هیچ افتخاری هم نداشت وی ادامه داد: تجربه اندوزی سینمای ایران و روند پیشرفتی که در ۴۰ سال قبل طی شده است، قاعدتاً در این شرایط بی تاثیر نیست. ما در دهه ۶۰ سینمایی را تحویل گرفته بودیم که سینمایی سخیف و ضعیف و نحیف به یادگار مانده از دوران شاهنشاهی بود و هیچ افتخاری هم نداشت. سیری که در سینمای پس از انقلاب طی شد، به علت حذف برخی عناصر در سینما که معمولاً متن را کم رنگ و حاشیه را پررنگ می کرد، متن سینما اهمیت بیشتر و استانداردهای فنی روز به روز رشد پیدا کرد. این فرصت برای سینمای ایران فراهم گردید که در شرایطی کار کند که تحت فشار سینمای غرب نباشد. همه این موارد سبب رشد مجموعه سینمای ایران شده است. طبیعتاً کسانی که بعنوان فیلم اولی به سینمای ایران ورود می کنند، از این تجربه و گنجینه ۴۰ ساله استفاده می نمایند. در ادامه مافی از موضع انتقادی جلیلی نسبت به مضامین فیلمهای ساخته شده در دهه ۹۰ سوالی را بیان کرد که جلیلی در پاسخ اظهار داشت: من جزو منتقدان مضامین فیلم هایی هستم که در دهه ۹۰ به سینمای ایران راه نیافته است. من جزو منتقدان سانسور در سینمای ایران هستم. معتقدم سینمای ایران دارد خیلی از ژانرها و تم های مختلف را سانسور می کند و این یک جریان ضدسینما است. وی افزود: سینما در کلیت خود، در کشورهای صاحب صنعت سینما، یک مجموعه و بسته کامل است. اگر در هالیوود سالی ۷۵۰ فیلم ایجاد می شود، این آثار با جامعه و تاریخ و آینده و منافع ملی آمریکا همخوانی دارد. خوشبختانه از این منظر سینمای دهه ۹۰ ایران، سینمای عبور از این سانسور بوده است. جریان روشنفکری و یا غرب زده بود که در دهه های گذشته کوشش کرد بخشی از مضامین را سانسور و بایکوت کند و جلوی حرکت طبیعی سینمای ایران را بگیرد. مافی در اینجا به صراحت از جلیلی پرسید: «شما معتقدید عده ای نگذاشته اند سینمای ایران به مضامینی که باید، در طول این سال ها بپردازد، این عده آیا از سینماگران بوده اند یا از نهادهای دولتی و حاکمیتی ما؟». جلیلی در پاسخ اظهار داشت: صرفا بحث من بحث حذف مضامین خاص نیست. اگر سینما را دارای سه بعد «هنر، صنعت، رسانه» بدانیم، بعد رسانه ای اش از جهات مختلف در این سال ها مورد بی اعتنایی قرار گرفته است. جلیلی افزود: در دهه ۶۰ مرحوم آوینی و برخی دوستان شان مانند مسعود فراستی تلاش کردند جریان سینما را از «هنر محض» بودن نجات و نشان دهند سینما در خود غرب هم ابعاد صنعتی جدی دارد و باید با مخاطب نسبت جدی داشته باشد. بعد سرگرم کنندگی سینما باید موردتوجه قرار می گرفت. شهید آوینی به جهت اینکه سینمای ایران را یک گام به جلو ببرد از کتاب «هیچکاک همیشه استاد» حمایت کرد تا منتشر شود. یعنی هیچکاک را در مقابل جریانی که می خواست پاراجانف و تارکوفسکی را بعنوان الگو ارائه کند، علم کردند. آوینی تاکید داشت سینما مانند هنر شعر و نقاشی نیست و احتیاج به مخاطب عام دارد. وی افزود: امروز به نظرم نیاز است گام سوم را هم برداریم و بعد رسانه ای سینما را جدی بگیریم. سینما باید نسبت داشته باشد با حوادث روز. از این بعد باید از هالیوود الگو بگیریم. در یک سال سه فیلم «لینکلن»، «آرگو» و «سی دقیقه نیمه شب» ایجاد می شود که هر سه با موضوعات تاریخ معاصر و روز آمریکا ارتباط نزدیک دارد و از میان آنها «آرگو» بعنوان برگزیده اسکار معرفی می شود. فیلمی که منتقدان منصف سینما هم پذیرفتند که فیلم متوسطی بود. این به معنای آن نیست که هالیوود سیاسی عمل می کند بلکه به معنای عملکرد سینمایی آن هاست اما تعریف شان از سینما، تعریفی کامل و درست است. برعکس تعریفی که روشفنکران در ایران تبلیغ کرده اند. «آرگو» در آن مقطع، ماهیت رسانه ای سینما را بهتر درک کرده بود و بنابراین مستحق جایزه اسکار شناخته شد. از این منظر نه فقط جایزه «آرگو» سیاسی نبود که نفس ساخت چنین فیلمی هم صرفا سیاسی نیست و به تعبیری با ماهیت سینما هم خوانی دارد. این کارشناس سینما اظهار داشت: روشنفکران سینما در ایران حتی نخواسته اند چنین نگاهی مانند غرب به سینما داشته باشند. مجموعه ای از عوامل دست به دست هم داده است که آن سانسوری که به آن اشاره کردم، اتفاق بیفتد. بالاخره هنرمند تحت تاثیر فضای پیرامون خود است. این فضای پیرامونی امکان دارد فلان جشنواره خارجی باشد، امکان دارد فلان مدیر بی آرمان و واداده داخلی باشد. مجموعه این ها در کنار هم اجازه نداد ما به سمت یک سینمای کامل برویم. مافی در بخش بعدی گفتگو، درباره «آوینی امروز» از وحید جلیلی پرسید و اینکه برای هدایت فیلمسازان جوان امروز چه کرده ایم؟ جلیلی در اینباره اظهار داشت: ظرفیت آوینی جهت استفاده رساندن به سینمای ایران از همان ابتدا، خیلی بیشتر از آن چیزی بود که ما از آن استفاد کردیم. هنوز هم که «آینه جادو» را می خوانیم، حرف های آوینی تازه است و به کار امروز می آید. پس حرف های آوینی هنوز تازه است. وی ادامه داد: ورود نیروهای جوان به سینما زمانی پرارزش است که همراه با تازه گردانی باشد. اگر ما یک سری نیروهای جوان و خوش استعداد را وارد میدان نماییم اما در یک قالب و فضاسازی روشنفکرمابانه تلاش نماییم که آنها مبادا از کلیشه های موجود فاصله بگیرند! این نعل وارونه زدن است. مافی در ادامه ضمن اشاره به برگزاری جشنواره ای مانند «عمار» برای کشف استعدادهای تازه و ورود نیروهای تازه نفس به سینما، درباره هدایت این نسل تازه از سینماگران سوالی را طرح کرد که جلیلی در جواب اظهار داشت: جشنواره «عمار» یک جشنواره تماتیک است که از تم های سانسورشده سینمای ایران حمایت می کند. فیلمساز جوانی که وارد جشنواره «عمار» می شود دیگر نمی تواند بگوید به علت دیدگاهم در سینما حذف شده ام و از این منظر نفس برگزاری این رویداد به ارتقا نگاه در این بخش کمک می نماید. جلیلی در انتها بحث خود تاکید کرد: رویش های سینمای ایران چه در بحث زیبایی شناسی و چه در حوزه سرفصل گشایی در ژانرهای گوناگون انکارنشدنی است. امروز سینمای انقلاب، سینمایی پویا، چشم گیر و روبه رشد است. البته به نسبت ظرفیت های دراماتیک انقلاب اسلامی و جامعه دینی و اسلامی ایران، هنوز تا نقطه ایده آل فاصله داریم. در این حوزه رویش هایی داشته ایم و جشنواره «عمار» صرفا یکی از آن نقطه های رویش است که نتایجش به مرور در قاب سینمای ایران ظهور می کند. دکوپاژ هیچکاک به روایت بهروز افخمی میز آموزش فیلمسازی بهروز افخمی آخر بخش برنامه شب گذشته «نقد سینما» بود. در این بخش به سنت برنامه های قبل افخمی به صورت مصداقی ضمن اشاره به برخی فیلمها به تحلیل مفهوم «دکوپاژ» پرداخت. افخمی در این بخش با تاکید بر اینکه «دکوپاژ و تقطیع در سینما را از هیچکاک آموخته ام.» به آنالیز موردی سکانس پایانی فیلم «خبرنگار خارجی» هیچکاک پرداخت. وی در ادامه به استفاده از تجربه دکوپاژ این سکانس توسط هیچکاک در کارگردانی سکانس تصادف در فیلم سینمایی «عروس» اشاره و درباره آن توضیحاتی ارائه نمود. افخمی در ادامه به سکانسی از فیلم «دوئل» ساخته اسپیلبرگ هم اشاره و درباره تمهیدات دکوپاژی آن بخصوص حذف نمای در ارتباط با راننده کامیون در این سکانس خاص توضیحاتی عرضه و تاکید کرد: گاهی با حذف آنچه مخاطب انتظار دارد ببیند، داستان خیلی بهتر پیش می رود و به تعبیری دکوپاژ بهتری خواهیم داشت. صحبت درباره تجربه دکوپاژ و کارگردانی فیلم سینمایی «گاوخونی» بخش دیگری از گفتگوی مافی و افخمی را به خود اختصاص داد. برنامه «نقد سینما» به تهیه کنندگی یوسف بچاری جمعه شب ها ساعت ۲۲ از شبکه پنج سیما پخش می شود
منبع: aftablog.ir
itemprop="bestRating">5
1371
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب